Leni Riefenstahl is op zijn zachts gezegd een erg controversiële kunstenares. Voor de ene was ze een nazi-meeloopster, voor de andere had ze gewoonweg de verkeerde werkgever. In elk geval zijn haar bijdragen tot de filmtechniek geniaal.
Op 22 augustus 1902 werd in Berlijn de Duitse fotografe/filmregisseur Leni Riefenstahl (1902-2003) geboren. Ze leverde voor Adolf Hitler ‘propagandafilms’ en haar camera-technische innovaties zijn grensverleggend.
Jeugd
De jonge jaren van Leni Riefenstahl werden gekenmerkt door de verdeelde toekomstplannen van haar ouders : moeder zag in haar een actrice op de planken, vader eerder een opvolger voor zijn succesvolle bedrijf in verwarming en ventilatie.
met haar jongere broertje Heinz
Op haar 16de raakte Leni echter zelf geïnspireerd door een balletvoorstelling en wilde absoluut danseres worden. Ze werd door haar moeder gesteund : achter papa’s rug werd Leni ingeschreven aan de Grimm-Reiter Dansschool in Berlijn. Ze werd al snel een ster-leerling.
Spijtig genoeg liep ze als gevolg van een overbezet programma enkele voet- en knieblessures op : een chirurgische ingreep aan de knie maakte een eind aan haar danscarrière.
Interesse voor film
Filmposter
In de herstelperiode na haar operatie raakte Leni plots geïnteresseerd in films : ze werd een bezeten cinemabezoekster. Niet alleen voor het verhaal van de film, maar ook voor de technische aspecten. Ze kwam in contact met de filmregisseur dr Arnold Fanck, die in de jaren ’20 en ’30 furore maakte met zogenaamde ‘bergfilms’.
‘Der Berg des Schichsals’ was de rechtstreekse aanleiding geweest voor Leni’s interesse voor acteren en het proces van film-maken. Ze kreeg van Fanck trouwens rollen in o.a. ‘Der Heilige Berg’ en ‘ The White Hell of Pitz Palu’ (1929), waardoor ze tot over de landsgrenzen beroemd werd. Ze moest wél de concurrentie dulden van die àndere Duitse ster Marlene Dietrich, die trouwens de hoofdrol in’ Der Blaue Engel’ voor Leni’s neus wegkaapte.
In 1932 producete en regisseerde Leni voor het eerst een eigen film : ‘Das Blaue Licht’ won meteen ‘zilver’ op het Filmfestival van Venetië. De film raakte onder de aandacht van o.a. Adolf Hitler. Hij bestempelde haar als een volmaakte verpersoonlijking van de Duitse vrouw.
Adolf Hitler
Riefenstahl en Hitler
Intussen was Leni trouwens zélf in de ban geraakt van Hitlers haast demonische talent voor redevoeren. Sommige bronnen spreken van een ‘bekering tot het Nationaal Socialisme’ nadat ze in 1932 Mein Kampf had gelezen. Ze schreef een brief naar Hitler om hem te kunnen ontmoeten.
Dat gebeurde in 1933 en Hitler vroeg haar meteen om de verfilming van een groot Partei-Congress in Neurenberg. ‘Sieg des Glaubens’ werd een propagandafilm, compleet gefinancierd door de Nazi partij.
Er kwam nog een tweede film (Triumph des Willens) van het jaarlijkse partijcongres van Neurenberg van 1934, ondanks het ‘tegenspartelen’ van Riefenstahl. Ze had even ‘keine Lust’ in een propagandafilm, want ze had haar zinnen gezet op een verfilming van Hitlers favoriete opera ‘Tiefland’ van Eugen d’Albert.
Achteraf bezien werd ‘Triumph’ een ware triomf voor Riefenstahl, dankzij haar innovatieve camerawerk. Ze werd de eerste Duitse cineaste die ook internationale erkenning kreeg. Ze werd echter vanaf dan als dé propagandiste van Hitler afgeschilderd en dat stak haar volgens sommige bronnen echt tegen.
Olympia
Cameratechniek tijdens opnames van Olympia
Ondanks eerder voorbehoud om nog een propagandafilm te maken voor de Partei, kwam er vervolgens in 1935 een kortfilm over het Duitse leger ‘Day of Freedom : Armed Forces’.
In 1936 werd ze door Hitler uitgenodigd om een film te maken over de Olympische Spelen van Berlijn. Ze reisde naar de originele site van de allereerste spelen in Olympia voor unieke beelden. De film kwam uit in 1938 en werd een enorm succes.
Olympia – 1938
Het werd een magische film vol verheerlijking van atletische lichamen en prestaties. Sommige beelden zijn in slow motion opgenomen, voor andere maakte zij gebruik van een wagentje op rails waarop het statief van de camera was geplaatst. Zo kon ze via de binnenbaan van de atletiekpiste de exploten van de lopers beter volgen. Haar camerawerk was ontzettend innovatief. Er zijn trouwens ook unieke beelden van de Afro- Amerikaanse atleet Jesse Owens onder de opnames.
Riefenstahl kon dankzij haar succes in eigen land ook naar Amerika reizen en werd er ontvangen in november 1938 door o.a. Henry Ford voor een vertoning van Olympia. Ze werd ook rondgeleid in The Walt Disney Studios in Hollywood.
WO II
Tijdens Wereldoorlog II filmde Riefenstahl o.a. Hitlers overwinningsparades in Polen in 1939, maar wilde ook eindelijk haar operaverfilming ‘Tiefland’ afwerken. Daarvoor kreeg ze uit de Parteikasse een slordige 7 miljoen Reichmark toebedeeld.
Voor haar figuranten die er ‘Spaans’ moesten uitzien, haalde ze uit een werkkamp in de buurt van Berlijn een aantal Sinti-zigeuners die natuurlijk onbetaald moesten meewerken. De meesten van die ‘acteurs’ belandden later in Auschwitz-Birkenau. De film zou pas 10 jaar later zijn release kennen…
In de lente van 1945 werd ze nog even gevangen gezet door Amerikaanse soldaten, nadat ze Berlijn had willen ontvluchten.
Naoorlogse werk
Tiefland – 1954
Na WO II verviel uiteraard de Partij-financiering van haar films. Toch slaagde ze erin om haar Tiefland-project in 1954 in Stuttgart voor te stellen. De film werd echter niet toegelaten op het Filmfesstival van Cannes. Ze was hierover erg teleurgesteld en het zou dan ook haar laatste langspeelfilm worden.
In Afrika
Riefenstahl probeerde in de jaren ’50 en ’60 nog wel filmprojecten van de grond te krijgen, maar ze stuitte hierbij telkens op verzet van zowel critici als publiek : haar ‘erfenis’ als propaganda-cineaste zou haar blijven achtervolgen.
In 1956 hoopte ze de film ‘Schwarze Fracht’, over Soedan, te kunnen opstarten in samenwerking met Jean Cocteau, een hevige fan van haar werk, maar dat project eindigde roemloos in de testfase.
Diepzee duiken
In de jaren ’60 begon ook haar interesse voor fotografie en ze trok naar Afrika voor een foto- en filmreeks rond de Soedanese stam de Nuba. Ze leefde met het volk samen, wekte het vertrouwen van de mensen en verwierf zelfs het Soedanese burgerschap voor haar bijdrage aan de verspreiding van de specifieke cultuur van het land.
Haar fotoboeken over de Nuba kregen vooral veel bijval in de jaren ’70 (Life Magazine) en National Geografic was bijzonder opgezet met haar camerawerk.
Ze nam ook rock-ster Mick Jagger onder handen in een fotoreportage en via de bevriende artiest Andy Warhol werd ze zelfs uitgenodigd op de Olympische Spelen van Montreal in 1976.
Op 72-jarige leeftijd kreeg Riefenstahl nog een nieuwe passie : onderwaterfotografie. Ze leerde scuba-diven en maakte de film ‘Korallengärten’ in 1978, gevolgd door een fotoboek Wunder und Wasser in 1990. Op haar 100ste verjaardag, in 2002, ging de film ‘Impressionen unter Wasser’ in première, over het leven in de oceanen.
Overlijden
Kort na haar 101e verjaardag werd Riefenstahl ernstig ziek. Ze had kanker en leed helse pijnen, werd erg zwak en moest zware pijnstillers slikken. Ze overleed in haar slaap op 8 september 2003 in Pöcking en werd in München op het Waldfriedhof begraven.
Haar erfenis werd en wordt nog steeds overschaduwd door het stigma van ‘nazipropaganda’, wat haar werk extra controversieel maakt. Ze werkte in opdracht van de nazi’s en toonde geen berouw voor hun daden.
Riefenstahl had haar talent als cineaste ten dienste gesteld van de verheerlijking van Hitler en diens regime, net zoals architect Albert Speer dat had gedaan. Ze werd hiervoor echter nooit echt ‘vervolgd’.
DOCU met Interview
printispower.wordpress.com 